Heel rijk in een tijd van oorlog
De 17^e eeuw, van 1600 tot 1700, wordt in Nederland ook de ‘Gouden Eeuw’ genoemd. Nederland, en zeker Amsterdam, waren in die tijd heel erg rijk. Amsterdam was het centrum van de wereldhandel¹: uit de hele wereld kwamen producten naar Amsterdam, en deze producten werden ook weer naar heel veel landen verkocht. En Amsterdam was ook het financiële centrum: er werd veel geld geleend en ook veel geld gebruikt voor de handel. Ook voor de wetenschap² en de kunsten (bijvoorbeeld voor schilders als Rembrandt) was Amsterdam een belangrijk centrum. Maar in dezelfde tijd was Nederland in oorlog met de koning van Spanje. Hoe kon Nederland in een tijd van oorlog zo rijk worden?

Aan zee
Één reden voor het succes van de Nederlandse economie was dat Nederland op een fantastische plek lag: aan de Noordzee. Je kunt met schepen makkelijk naar het Oosten en terug (bijvoorbeeld naar Zweden, Denemarken en Polen), maar ook naar het Zuiden: naar Spanje en Portugal. De Nederlanders kwamen dus overal, en kochten en verkochten hout, ijzer, vis en graan uit het Noorden en Oosten, en wijn en zout uit het Zuiden. In het begin van de oorlog veroverde³ Spanje veel land in Nederland, maar later kreeg Nederland weer de controle over het gebied van de rivieren. Via schepen op de Rijn⁴ kon Nederland weer handelen met Duitsland.

De Nederlanders kwamen overal…                                   De zeeroutes in de Gouden Eeuw

VOC
In 1602 werd de VOC opgericht⁵, de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Handelaren in Holland en Zeeland legden hun geld bij elkaar. Met dat geld werden schepen gebouwd. De schepen voeren naar Afrika en Azië. Daar kochten de Hollandse handelaren onder andere peper, koffie, thee en suiker. Producten die in Europa niet voorkwamen⁶ en die veel geld waard waren. Maar de VOC verdiende ook veel geld met de handel tussen landen in Azië. Ze kochten bijvoorbeeld opium en verkochten dat weer in China en Indonesië.
De handelaren in Amsterdam werden zo rijk dat ze prachtige huizen konden laten bouwen. De nu wereldberoemde⁷ grachten werden gegraven. Aan deze grachten lieten de handelaren hun stadspaleizen bouwen.

De ‘Gouden Bocht’ in de Herengracht. Daar woonden de rijkste mensen.

Nieuwe mensen, nieuwe techniek en een moderne economie
Er waren ook andere redenen voor het succes van Nederland. Er was bijvoorbeeld meer tolerantie⁸ voor verschillende godsdiensten en voor nieuwe ideeën van de wetenschap. Daardoor kwamen veel rijke mensen en wetenschappers naar Nederland. Hugenoten⁹ en Portugese en Spaanse joden waren welkom in Amsterdam, zeker als ze veel geld meebrachten. En toen Spanje het Zuiden van Nederland veroverde kwamen ook veel rijke mensen vanuit Antwerpen, dat toen de rijkste stad van Nederland was, naar Amsterdam.
Ook in de techniek had Nederland een voorsprong¹⁰ op andere landen. De molens waren misschien wel de eerste fabrieken. Zo kon bijvoorbeeld hout gezaagd worden voor de schepen. De Nederlandse schepen waren veel moderner dan de schepen van andere landen. Dat was niet alleen belangrijk voor de handel, maar ook voor de oorlog: Spanje en Nederland vochten niet alleen op het land, maar ook vaak op zee.

Een houtzaagmolen                                   Model van een VOC-schip

De economie was in Nederland ook veel moderner. In andere landen was de adel¹¹ de baas. Zij verdienden zelf vaak geen geld, maar leefden van het geld dat andere mensen, bijvoorbeeld boeren, voor hen verdienden. De handel vonden ze niet interessant.
Maar Nederland was een republiek, en in Amsterdam waren de burgers¹² zelf de baas. Er was er een grote financiële markt: de ‘Beurs van Amsterdam’. Je kon gemakkelijk geld lenen als je een nieuw bedrijf of een nieuwe handel wilde starten. Zo gebruikten de handelaren het geld dat ze verdienden om nóg meer geld te verdienen. Ze werden dus steeds rijker.

De ‘Beurs van Amsterdam’

Armoede, oorlog en slavenhandel
De ‘Gouden Eeuw’ was voor veel mensen ook een tijd van honger, armoede en ellende¹³. In Amsterdam woonden natuurlijk ook veel arme mensen. En in de oorlog met Spanje stierven veel mensen. De mensen die op de schepen van de VOC naar Azië werkten, werden vaak ziek en gingen dood. De reis kon wel 12 maanden duren, en het eten was ongezond en het drinkwater vies.
Maar in Afrika, Azië en Zuid-Amerika vielen de meeste slachtoffers¹⁴. De VOC mocht voor Nederland oorlog voeren, en deed dat ook vaak. Zo veroverden de Nederlanders koloniën¹⁵ in Azië en Zuid-Amerika.
Jan Pieterszoon Coen werkte voor de VOC in Azië, en vermoordde bijvoorbeeld op de Banda-eilanden in Indonesië bijna alle 15.000 mensen die daar woonden. Dat deed hij omdat de Banda-eilanden de enige plaats op de wereld waren waar nootmuskaat¹⁶ werd verbouwd. Met nootmuskaat kon je dus veel geld verdienen. Maar de Bandanezen verkochten de nootmuskaat ook aan Engeland en Portugal. Dus besloot Coen ze te vermoorden.
Ook met mensenhandel verdienden de Nederlanders veel geld. In Afrika kochten de Nederlanders slaven, en brachten ze op schepen naar de koloniën in bijvoorbeeld Brazilië en Suriname. Daar werden de slaven verkocht en moesten ze heel hard werken voor de producten waar de handelaren zo rijk mee werden. In totaal werden meer dan 550.000 mensen uit Afrika als slaven naar Noord- en Zuid Amerika gebracht.

De reis op een slavenschip was zo zwaar dat veel mensen al tijdens de reis doodgingen. Ook op de plantages was het leven erg zwaar.

Wil je meer informatie over de VOC? Kijk dan eens naar deze video van SchoolTV:
https://schooltv.nl/video/popup/de-route-van-de-voc-een-reis-vol-gevaren/#autoplay

Of kijk bijvoorbeeld op de website van het Scheepvaartmuseum: https://www.hetscheepvaartmuseum.nl/