Nederland is nu een koninkrijk, met Willem Alexander als koning. Maar dat is niet altijd zo geweest. Vanaf de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648) was Nederland een republiek. Pas in 1806 kreeg Nederland zijn eerste koning. Dat was geen Nederlander, maar een Fransman: Lodewijk, de broer van Napoleon. Hoe werd hij koning van Nederland?

de Franse revolutie 

Napoleon 

De Franse Revolutie en Napoleon
In 1789 gebeurde er iets ongekends¹ in Europa: de Franse Revolutie. Het Franse volk kwam in opstand² en greep de macht. Tot die tijd waren de koning, de adel³ en de kerk de baas geweest in Frankrijk. De koning had absolute macht: wat hij besliste, moest gebeuren. Die macht was hem, zo dacht men, door God gegeven. Wie kritiek had op de koning, had dus eigenlijk kritiek op God. De adel en de kerk hadden veel privileges⁴; zo hoefde de adel geen belasting te betalen. De boeren en de burgers⁵ hadden veel minder rechten. Ze moesten bijvoorbeeld 10% van hun loon aan de kerk betalen. De boeren moesten belasting betalen en een deel van hun oogst⁶ afstaan. Bovendien moesten ze een aantal dagen per jaar gratis werken voor de grootgrondbezitters. Ook was er veel honger. Dat kwam onder andere doordat rijke speculanten het graan opkochten dat nodig was voor het bakken van brood. Zo verdienden ze een fortuin⁷ door de honger van het volk.
Maar toen kwam dus de Franse revolutie. Frankrijk werd een republiek, en in plaats van de koning, de adel en de kerk was het volk nu de baas. De drie belangrijkste principes van de republiek waren vrijheid, gelijkheid en broederschap.
In 1799 greep Napoleon de macht in Frankrijk. Hij werd de keizer van Frankrijk. En hij was de leider van het Franse leger. Hij vocht tegen de legers van Engeland, Oostenrijk en Rusland. In het begin had Napoleon succes. Hij veroverde⁸ veel landen in Europa. In 1806 had Napoleon de macht in een groot deel van Europa. En in Frankrijk was hij enorm populair.

Willem V

De patriotten en de Bataafse republiek
In Nederland ging het intussen economisch niet meer zo goed. Er was veel werkloosheid, en in de handel was Engeland veel machtiger dan Nederland. Het bestuur was in handen van de regenten⁹ en de stadhouder¹⁰, Willem V van Oranje. De burgers hadden heel weinig invloed¹¹. Een groep burgers gaf de stadhouder en de ‘corrupte’ regenten de schuld van de slechte situatie. Ze noemden zich ‘patriotten’. In 1787 probeerden ze de macht over te nemen, maar de vrouw van Willem V vroeg hulp aan haar broer, de koning van Pruisen. De patriotten verloren de strijd tegen dit leger, en moesten vluchten. Veel patriotten vluchtten naar Frankrijk.
In 1795 veroverden de patriotten samen met het Franse leger Nederland. Willem V vluchtte naar Engeland. Veel Nederlanders waren blij met het vertrek van Willem V en met de komst van de Fransen. Burgers kregen nu de kans om leiding te geven aan Nederland. Vanaf 1795 heette Nederland ‘de Bataafse Republiek’, met een regering van burgers. Maar de invloed van Frankrijk op de regering was groot. Frankrijk besliste wat er moest gebeuren. Nederland moest 25.000 soldaten uit Frankrijk verzorgen, en 100 miljoen gulden aan Frankrijk betalen. En Nederland moest België, Zeeuws Vlaanderen en Maastricht aan Frankrijk geven.

Lodewijk

Nederland krijgt een Franse koning
Toch was Napoleon niet tevreden over de Bataafse republiek. Hij vond dat ze te weinig luisterden naar wat Frankrijk wilde. Ook vond hij dat ze teveel handelscontacten met Engeland hadden, terwijl hij de handel met Engeland juist had verboden.
Napoleon had een broer: Lodewijk. Lodewijk werd de koning van Nederland in 1806. Lodewijk nam zijn taak serieus, en probeerde een goede koning te zijn voor Nederland. Hij nam taalles, en reisde door heel Nederland. De problemen die hij daar zag probeerde hij op te lossen¹². Vaak lukte dat ook. Hij moderniseerde het bestuur en stimuleerde de cultuur en de wetenschappen. Hij richtte organisaties op¹³ die nu nog bestaan, zoals de Koninklijke Academie van Wetenschappen, de Koninklijke Bibliotheek en het Rijksmuseum. Ook organiseerde hij snelle en efficiënte hulp bij rampen¹⁴ en epidemieën. Hij was dan ook best populair.
Maar Napoleon was niet tevreden over zijn broer. Hij vond dat Lodewijk teveel aan het belang van Nederland dacht, en te weinig aan het belang van Frankrijk. Napoleon wilde meer belasting en meer soldaten uit Nederland. Daarom stuurde Napoleon in 1810 zijn broer weg. Nederland was nu een provincie van Frankrijk.

Het einde van de Franse tijd
In 1812 verloor Napoleon de oorlog in Rusland. Veel soldaten van het Franse leger waren in Rusland gestorven. Veel mensen in Frankrijk waren teleurgesteld¹⁵. Zij wilden niet langer dat Napoleon de leider van Frankrijk was. Napoleon werd in 1813 afgezet.
Nederland werd in 1813 weer een zelfstandig land. De regering werd geleid door Willem Frederik, de zoon van Willem V. Willem Frederik werd koning, en werd Willem I genoemd. Hij was dus de eerste Nederlandse koning van Nederland.

Willem I

De erfenis van de Franse tijd
De Franse tijd heeft gezorgd voor een modernisering van het Nederlandse bestuur en de rechtspraak¹⁶. Dingen die we nu in een democratisch land heel normaal vinden, zoals een parlement dat door burgers is gekozen, een grondwet, gelijkheid van alle burgers voor de wet en zelfs het hebben van een vaste achternaam, zijn in de tijd van de Bataafse republiek en Napoleon in Nederland geïntroduceerd. Ook de ‘scheiding der machten’, een idee van de Franse filosoof Montesquieu, is door Frankrijk in Nederland geïntroduceerd. Montesquieu had veel kritiek op de maatschappij in Frankrijk vóór de Franse revolutie. Vooral de absolute macht van de koning vond hij een probleem. Daarom wilde hij de absolute macht verdelen over drie instanties¹⁷: de ‘wetgevende macht’ (het parlement, dat wetten mag maken), de ‘uitvoerende macht’ (de regering) en de ‘rechtsprekende macht’ (de rechters, die uitspraken kunnen doen en straffen kunnen geven). De drie machten zijn onafhankelijk en moeten elkaar controleren, zodat er nooit één instantie teveel macht kan krijgen.
En sinds de Franse tijd is Nederland dus geen republiek meer, maar een koninkrijk, met de familie van Willem van Oranje als koninklijke familie.

Wil je meer weten over de Franse revolutie? kijk dan naar deze video:
https://www.youtube.com/watch?v=bt6Q7x2Xvgw

Of over Napoleon? Kijk dan naar deze video:
https://www.youtube.com/watch?v=2_BS1xBagsQ

Of over de patriotten en de Bataafse republiek? Kijk dan naar deze video:
https://www.youtube.com/watch?v=fs7EWzsm-Uw

Of over Lodewijk, de eerste koning van Nederland? Kijk dan naar een van deze video’s:
https://www.youtube.com/watch?v=Vm8ogSQ5Vg8
https://www.youtube.com/watch?v=uc7-YpIOehk
https://www.youtube.com/watch?v=m7XLdZ1XMpo
https://www.youtube.com/watch?v=5Uz8mQiV2f0
https://www.youtube.com/watch?v=PFUEJ52aqYI